کتاب منتشره گروه فلسفه سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با عنوان خوانش سیاسی متون حکمت متعالیه، نوشته دکتر علیرضا صدرا(دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران) .

 این اثر به خوانش و شرح پاره ای از مباحث حکمت مدنی کتاب مبدأ و معاد و الشواهد الربوبیه از آثار صدرالمتالهین شیرازی می پردازد. در این اثر ضمن توجه به ظرفیت های سیاسی فلسفه متعالیه به تناسب درباره مباحثی مانند نبوت، ولایت، سیاست، انتظام، تمدن، اجتماع، تعاون، انسان، مدنی الطبع، امکان فلسفه سیاسی صدرایی بحث و گفتگو می شود.

درآمدی بر مباحث؛ روش خواندن متن؛ انسان، موجودی سیاسی؛ حکمت سیاسی متعالیه، انتظام تمدن، اجتماع و تعاون؛ انسان مدنی بالطبع؛ امکان فلسفه سیاسی صدرایی؛ چه کسی واجد ریاست است؛ سیر راهبردی حکمت در شرق؛ بازخوانی انسان مدنی بالطبع؛ انتظام در فلسفه سیاسی صدرالمتألهین، مباحث مهم و سرفصلهایی هستند که نویسنده بر روی آنها بحث می کند که هر کدام به ریزموضوعات دیگری تقسیم می شوند.

در مقدمه این اثر می خوانیم: در حکمت به ویژه حکمت متعالی، پدیده ها ازجمله پدیده سیاست و پدیده های مدنی، اجتماعی و سیاسی که عملی و عینی اند، جنبه‌های دوگانه علمی تحقیقی و تحققی دارند. تحقیقی بدان معناست که می توانیم آن را شناسایی کرده و از آن بهره برداری کنیم؛ بسان دولت‌گرایی در انسان که برای او فطری(ذاتی و درون زادی) است. تحققی نیز بدان معناست که برساخته ذهن(انسان صاحب نظر) بوده، در عمل تحقق می‌پذیرد؛ به سان سیاست و جامعه یا نظام مدنی فاضله متعالی یا به عکس که با تلاش اختیاری، ارادی و تدبیری انسانها و جامعه مدنی صورت می پذیرند. هر یک از جنبه های دوگانه، دربردارنده مراتب سه‌گانه وجود(هستی و هستی‌شناسی)، ماهیت(چیستی و چیستی‌شناسی) و واقعیت (چگونگی و چگونگی شناسی) و به تعبیری عوارض نه‌گانه کمی، کیفی، زمانی، مکانی، ... یا نمود و نمودشناسی می باشند. علم به معنای شناخت، جامع اینهاست.

در این میان، فراگرد یا قوسی فراهم آمده و دو فرآیند(پروژه ضروری) یا فرابرد(پروسه اختیاری، ارادی و تدبیری) معکوس نظری ـ عملی را در برمی‌گیرد: یکی سیر تحقیقی که از چگونگی و ظواهر و با روش توصیف و اقتباس آغاز می‌گردد و به چیستی و ماهیت با روش تحلیل و تجرید و کلی یابی و کلی سازی آن می رسد و با علت‌کاوی و علت‌یابی و با روش انتزاع به حقیقت آن می‌رسد. این به اصطلاح علم و شناخت، حصولی و اکتسابی است. پس از بازتولید درونی ـ ذهنی و وجدانی با ارجاع به اصول اولیه سه‌گانه عقلی، ضروری و بدیهی نظری، علم و عملی ارتکازی و تبدیل آن به شناخت حضوری و شهودی، سیر تحققی از مبادی آغاز شده، به مبانی و تبیین و تفصیل آنها رسیده و توجیه عملی و تطبیق عینی مظاهر می باشد. اینها به ترتیب داتایی و ارزش، بینایی(بصیرت) یا بینش و آگاهی یا دانش و به تعبیری بنیاد غایت‌شناسی، بودشناسی و نمودشناسی به شمار می‌آیند. در این نگاه، نظریه و نظام راهبردی علم، علمی و علوم متعالی فراگرد(ی)، حکمت، حقیقت یقینی و شناخت حقیقی و یقینی واقعی است و در نتیجه توحیدی، متعادل و متعالی است. علم و حکمت بدین معنا در مقابل ظن یا شناخت ظاهری، تجزیه‌گرایانه و جزئی‌نگرانه، نارسا و فروکاسته با آگاهی مادی و عارضی و عوارض(کمی و حتی کیفی) تک ساحتی و به اصطلاح حکمت ظنی می باشد؛ همچنان که در عین حال در مقابله با سوفیسم و به اصطلاح حکمت کاذب یا توهم حکمت یا علم دروغین قرار دارد.

حکمت به دو شکل محض یا مدنی(فرد و فردی یا جمع و جمعی اجتماعی و سیاسی) است. حکمت مدنی سیری واحد، ولی متکامل از حکمت مدنی جاویدان شرقی و ایرانی، فلسفه مدنی راستین سقراطی، افلاطونی و ارسطویی آتنی ـ یونانی در مقابل فلسفه‌ورزی(هراکلیتی قدیم و مدرن) مدنی و در مقابله با سوفیسم(پروتاگوراسی و گورگیاسی قدیم و نهیلیسم پسامدرنیسم به ویژه پسی‌میسینی) مدنی، به ویژه حکمت مدنی توحیدی قرآنی و روایی اسلام را شامل می شود. حکمت مدنی اسلامی و اسلامیان نیز حکمت مدنی فاضلی فارابی و دو شعبه حکمت مدنی عقلی ـ برهانی مشائی ـ سینوی و حکمت مدنی قلبی ـ شهودی اشراقی سهروردی و حکمت مدنی ـ تقریبی خواجه نصیر و سرانجام حکمت متعالی مدنی، اجتماعی و سیاسی صدرایی یا حکمت مدنی متعالی امام، انقلاب اسلامی و نگاه، نظریه و نظام مدنی، اجتماعی و سیاسی جمهوری اسلامی ایران است. خاستگاه، جایگاه و نقش راهبردی نظری و حتی عملی حکمت متعالی سیاسی صدرایی در این سیر متکامل و ساختار کامل مشخص است. از سویی مرحله تاریخی و حتی مرتبه تکوینی، تجمیع، توحید، تعادل و تعالی حکمت توحیدی متعادل و متعالی می باشد. از سوی دیگر زیرساخت راهبردی بنیادین، جامع و نظام مند یا سازوار و هدفمند توسعه مدنی ملی و حتی تمدن سازی نوین متعالی است.

کتاب اسفارالاربعه ملاصدرا حاوی نگاه، نظریه و نظام حکمت متعالی است که از بنیاد محتوی گفتمان راهبری(راهنمایی و راهبری مدنی) و معطوف بدان می‌باشد. گفتمان اسفاری که برگرفته از عرفان متعالی اسلامی است، متشکل از دو سیر هر کدام با دو سفر است: نخست سیر از خلق به خالق؛ دوم سفر در حق یا حق نگری و یا حق و حقیقت و حقیقی سازی و خودسازی است؛ سفر سوم از حق به سوی خلق یا خلق‌گرایی حقیقی و حقیقت خلق‌گرایی است و سفر چهارم از خلق به سوی حق یا حق‌گذاری تا مرز خدای‌گونگی است. به همین سبب و در عین حال، برآیند حکمت متعالی یعنی بخش نبوات، ولایات و سیاسات و حتی تدابیر مدنی دربردارنده سفر چهارم سیر خداگونگی و حکمت مدنی است. بر این اساس، حکمت، اقتدا به خالق متعالی در سیاست است، حتی عنوان کتاب الشواهد الربوبیه ملاصدرا و نیز کتاب المظاهر‌الاهیة او دارای گفتمانی قرآنی و عرفانی است و به ویژه در بخش مدنی مبین معرفت شناسی و روش شنای حکمت مدنی متعالی است؛ کتاب مبدأ و معاد ایشان هم که دارای گفتمان کلامی است و در بخش مدنی متضمن پدیده شناسی حکمت متعالی مدنی می باشد. به همین منظور در نشستهای هم اندیشی در باب حکمت سیاسی به شرح مباحث حکمت مدنی مبدأ و معاد و الشواهد الربوبیه به برخی از آثار ملاصدرا و دیگران خواهیم پرداخت.

در این اثر از مبحث مدنی(نبوات، ولایت و نیز سیاست و تدابیر مدنی) مبدأ و معاد و پدیده شناسی مدنی یا علمی و حکمی متعالی آغاز کرده و به مبحث معرفت شناسی و روش شناسی علمی و حکمی مدنی متعالی می پردازیم و حکمت متعالی مدنی(نبوات، ولایت و نیز سیاست و تدابیر مدنی) الشواهد الربوبیه را بررسی می کنیم. نیز در ادامه با توجه به آرای استاد مطهری در شرح مختصر منظومه، به کاربست مدنی و حکمت مدنی، اجتماعی و سیاسی آن توجه می کنیم.